Vertel minder en vraag meer!

Vertel minder en vraag meer!

Het is de veel-schrijver Edgar Schein gelukt om met het boek Bescheiden vragen voor de lezer inzichtelijk te maken waarom het stellen van vragen productiever voor een relatie is dan vertellen. Daarbij heeft Schein het in zijn boek niet over zo maar vragen stellen,  maar over het concept van Bescheiden vragen, Bescheiden met hoofdletter. Aan de hand van voorbeelden laat hij zien dat wat we vragen, hoe we het vragen, waar we het vragen en wanneer we het vragen, er allemaal toe doen. Volgens hem worden relaties versterkt door het concept van Bescheiden vragen toe te passen. En dat alles heeft Schein verwoord in een handzaam boek. Het lezen van het boek had op mij een louterend effect, ik merk nu wanneer ik onhandige vragen stel, dat ik misschien heel soms toch wel iets te veel vertel zonder me af te vragen of de ander het wel weten, of het misschien zelfs wel weet………….

De boeken van Schein over ondermeer bedrijfspsychologie, loopbaanankers, procesadvisering en cultuur zijn standaardwerken. Na zijn afscheid van het MIT in Boston is de 80-jarige emeritus-hoogleraar blijkbaar nog niet van plan om de pen te laten rusten. Zijn recente boeken zijn Humble Leadership en Humble Consulting.

Uit deze ‘Humble serie’ is Humble Inquiry – The Gentle Art of Asking Instead of Telling (2013), nu vertaald, met als Nederlandse titel ‘Bescheiden vragen – de kunst van vragen in plaats van opdragen’. Jammer dat de Nederlandse subtitel enigszins afwijkt van de Amerikaanse. Voor mijn gevoel is ‘Inquiry’ toch iets anders dan opdragen. Helemaal omdat het boek zich niet specifiek richt op leidinggevenden of mensen in een hiërarchische positie, hoe nuttig zijn concept ook is voor die doelgroepen.

Stop met ongevraagd informatie geven

Meteen op de eerste pagina wordt de toon voor de rest van het boek gezet: ‘Dit boek is geschreven vanuit persoonlijk en professioneel perspectief. Op persoonlijk vlak heb ik het altijd al hinderlijk gevonden als mensen mij ongevraagd informatie verstrekken, vooral als ze me daarmee niets nieuws vertellen.’ Vervolgens vertelt hij over de situatie dat hij naar paddenstoelen keek en een vrouw op een vermanende toon tegen hem zei dat sommige paddenstoelen giftig zijn. Ook al wilde ze behulpzaam zijn, Schein kon niks met de informatie: ‘had ze mij maar een vraag gesteld’. En daarmee is ook het dilemma duidelijk waarom hij van mening is dat vertellen minder nuttig is voor een relatie dan vragen stellen, nee Bescheiden vragen stellen. Door te vertellen suggereren we dat de andere persoon iets niet weet. We kunnen dezelfde boodschap ook overbrengen door vragen te stellen.

De kunst van het vragen stellen op basis van interesse

Onder Bescheiden vragen stellen verstaat Schein de kunst om iemand aan de praat te krijgen door vragen te stellen waarvan je antwoord nog niet weet en een relatie op te bouwen op basis van nieuwsgierigheid en belangstelling voor de ander’. Had de vertaler niet beter het woord ‘interesse’ kunnen gebruiken. In de Amerikaanse versie staat het namelijk net iets anders: Humble inquiry is the fine art of drawing someone out, of asking questions to which you do not know the answer, of building a relationship based on curiosity and interest in the other person. Inderdaad vertalen blijft lastig, maar dat neemt niet weg dat de vertaler M. C. Philipse een leesbaar boek heeft opgeleverd.

Over Over-hier-en-nu-bescheidenheid 

Schein onderkent drie soorten bescheidenheid. De eerste is elementaire bescheidenheid, waarbij er sprake is van een bescheiden houding tegenover de ‘bovenklasse’, ondermeer gebaseerd op traditie. De tweede vorm van bescheidenheid is de vrijwillige bescheidenheid waarbij iemand zich bescheiden opstelt tegenover mensen van wie hij de prestaties hoogacht. En de derde vorm is hier-en-nu-bescheidenheid, die ontstaat als iemand zich tijdelijk afhankelijk voelt van een ander. Over deze laatste vorm van bescheidenheid zegt Schein dat vrije communicatie kan worden gecreëerd als leidinggevenden de kunst van het Bescheiden vragen toepassen, maar tegelijk constateert hij dat de voornaamste moeilijkheid hierbij is dat leidinggevenden moeten leren zich bescheiden op te stellen en zich dienen te realiseren dat ze in veel situaties daadwerkelijk afhankelijk zijn van ondergeschikten en andere teamleden met een lagere status.

Schein onderkent vier soorten vragen

Als je nu denkt dat je er bent met minder te vertellen en meer vragen te stellen, dan heb je het mis. Er zijn namelijk verschillende manieren van vragen stellen. Met het gevaar van te veel rijtjes in deze recensie, wil ik er toch nog één aan toevoegen, omdat hierin de kern van het vragen stellen naar voren komt:

  1. Bescheiden vragen – deze vragen tonen de belangstelling van de vragensteller voor de andere persoon, bijvoorbeeld: “waar ben je mee bezig?”, “wat brengt jou hierheen?”
  2. Diagnostische vragen – deze vragen beïnvloeden het mentale proces van de ander, bijvoorbeeld: “wat kan dit hebben veroorzaakt?” Deze vorm van vragen stellen, is van invloed is op het denkproces van de ander
  3. Confronterende vragen – de vragensteller voegt eigen ideeën toe in de vorm van een vraag, bijvoorbeeld “denk je dat ze zo zijn gaan zitten uit angst?”
  4. Procesgerichte vragen – deze vragen zorgen voor een verschuiving van de gespreksfocus naar het verloop van het gesprek zelf. Bijvoorbeeld: “Waarom stelde jij je zo defensief op toen ik over mijn gevoelens vertelde?”

Deel twee geeft een antwoord op de vraag waarom vragenstellen zo lastig is

Het boek bestaat uit min of meer uit twee delen. Het eerste deel gaat in op het concept van Bescheiden vragen. Dit deel was voor mij het meest nieuwe en informatieve. Als je eenmaal de kern van Bescheiden vragen te pakken hebt, levert het tweede deel van het boek, vanaf bladzijde 73, een antwoord op de puzzel waarom vragenstellen zo lastig is. De hoofdstuktitels geven de te verwachten inhoud wel weer: Onze prestatie- en informatiecultuur; Als status ons in de weg staat; Als we onszelf in de weg staan.

De bewijsvoering dat zijn concept werk is anekdotisch

De uitgever heeft gekozen voor een boek in een handzaam formaat dat is opgemaakt in grijstinten. Achterin het boek staat een handig register en als service aan de lezer wordt elk hoofdstuk afgesloten met een samenvatting en reflectievragen om over na te denken. De bewijsvoering van het nut van Bescheiden vragen ontbreekt, is enkel anekdotisch. Het boek staat vol met verhaaltjes die aantonen dat Bescheiden vragen effectief is. Het is dus aan de lezer of hij Schein gelooft. Hij overtuigde mij wel, ook al staan de honderdvijftig pagina’s hier en daar net te vol met verhaaltjes. Zoals Schein  het stelt, iedereen kan het concept van Bescheiden vragen gebruiken om zo het vertrouwen te vergroten en om met collega’s, kinderen en vrienden een sterkere band te creëren.

Edgar H. Schein. Bescheiden vragen – de kunst van vragen in plaats van opdragen’. Business contact, 2020

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *