In het boek ‘Machiavelli op de werkvloer- politieke vaardigheden voor managers’, van Math de Vaan wordt halverwege het boek een verschil gemaakt tussen ‘permanente eikels’ en ‘tijdelijke eikels’. De donkere kant zit volgens De Vaan in ons allemaal, en floept er weleens uit.’ Bij de categorie ‘permanente eikels’ daarentegen is de donkere kant dominant aanwezig, en dat uit zich in acties zoals bedreigen, intimideren, beledigende grappen, ongevraagd lichamelijk contact en persoonlijke beledigingen. Deze lezer vroeg zich af bij welke van de twee hij zichzelf rekent. Het antwoord laat zich raden, want welk weldenkend mens zegt hardop dat hij een ‘permanente eikel’ is, ook al denkt de wereld om hem heen dat hij ertoe behoort….

Konkelen en samenzweren

Al lezend moest denken aan het 20 jaar oude boek ‘Hoe word ik een rat – de kunst van het konkelen en samenzweren’ van Joep Schrijvers. Misschien was het een gebrek aan zelfkennis, maar ik vond toentertijd (en ook nu nog) dat ik niet bij de mensen gerekend kon worden die rattig gedrag vertoonden. Maar de eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat ook ik me ook weleens schuldig heb gemaakt aan gedragingen(wie niet zou ik zeggen….) zoals roddelen, lobbyen, ondermijnen en lekken. Schrijvers stelt dat ratten bedreven zijn in het ‘liegen van de waarheid’. Op die stelling moest ik in 2001 al kauwen en het is nu nog steeds niet helemaal duidelijk waar hij heen wil met deze fraai stelling.

I

Braaftaal

Schrijvers signaleert dat er in organisaties veel ‘braaftaal’ wordt gebruikt. Ook al menen managers en bestuurders het niet, woorden als openheid, zingeving, transparantie, daadkracht en missie, liggen bij sommigen voor in de mond. Het is wel zo dat als je door Schrijvers zijn ogen naar het gedoe in organisaties kijkt, sarcasme en nihilisme op de loer liggen.

Politieke vaardigheden

De ondertitel bij het boek van De Vaan, is ‘politieke vaardigheden voor managers’. Volgens De Vaan is het vertrekpunt voor het politieke spel ‘dat jij iets voor elkaar wilt krijgen, wat jij belangrijk vindt én wat niet zo gemakkelijk te realiseren is.’ Natuurlijk speelt formele macht hierbij ook een rol, maar in het boek komt de rol van formele macht niet aan de orde komt. Politieke macht gaat volgens hem namelijk over informele macht, een kracht die iedereen volgens hem kan ontwikkelen.

Vergadering als ritueel

Informele macht komt bijvoorbeeld van pas bij vergaderingen. En als er iets belangrijk voor je is, dan heb je volgens De Vaan, het spel vóór de vergadering al zo goed geprepareerd dat het eindspel niet veel meer is dan een formaliteit. Anders gezegd: ‘Vergaderingen worden overschat als besluitvormingsorgaan. Het zijn slechts rituelen van sociale interactie, waarbij het politieke handwerk wordt verzilverd dat al achter de schermen plaatsvond.’

Machiavelli en machtsdynamiek

Bij eerste lezing van het boek ‘Machiavelli op de werkvloer’ van Math de Vaan, raakte ik een beetje teleurgesteld. Ik verwachtte veel aandacht voor het denkwerk van de Florentijnse ‘ambtenaar’ Machiavelli. Maar in het boek staat Machiavelli symbool voor machtsdynamiek. Machtsdynamiek die Machiavelli om zich heen zag wilde verklaren, en Machiavelli heeft volgens De maar oppervlakkig gezien over formele machtsuitoefening door de heerser. Volgens De Vaan gaat Machiavelli’s theorie over vrijheid en beperking, over zelfbeschikking en overheersing door machthebbers en laat zien hoe je als individu je staande kunt houden in deze dynamiek en hoe je voor jezelf kunt opkomen. Een originele interpretatie van het werk van Machiavelli, want ik heb uitMachiavelli boek de ‘Heerser’ onthouden dat hij vooral de uitoefening van macht beschreef en over het behouden van macht. Maar het boek gaat dus niet over Machiavelli maar over politiek gedrag van managers.

Iedereen speelt het politieke spel

Volgens De Vaan komt het politieke spel in elke organisatie voor, en bovendien op elk moment van de dag. Iedereen doet er in meerdere of mindere mate aan mee. ‘Vergeet vooral jezelf niet. Ik weet zeker dat ook jij politiek actief bent, bewust of onbewust’. Hij mag dit stellen want hij heeft er uitgebreid onderzoek naar gedaan ten behoeve van zijn promotie.