In zijn goed geschreven boek Een beloofd land van 850 pagina’s laat Obama op veel plaatsen zien hoe onmachtig de machtigste man van de wereld ook vaak is. En dat ook hij de wereld met vallen en opstaan maar een klein stukje beter kan maken. In het boek komen de verschillende kanten van Obama aan bod, de echtgenoot, vader, politicus en ‘baas’ van de organisatie Het Witte Huis. In de context van Managementboek.nl heb ik me al lezend vooral gericht op (een selectie van) relevante passages voor managers en deze samengevat in tien lessen voor managers.

Een boek van de man die ‘boven de zaak’ woont

Naast de stapels ‘theorie boeken voor managers’ komt er elk jaar wel een aantal ‘ervaringsboeken’ c.q. biografieën uit. Dit zijn boeken geschreven over het doen en laten van ‘bazen’. Soms door henzelf geschreven, soms door derden. Boeken over Napoleon, Churchill, oud-minister president Lubbers en Iger over zijn leven als CEO van Disney. Er wordt in de wereld van uitgevers en boekenhandelaren wel gefluisterd dat dit type boeken het liefst door managers wordt gelezen.

Valt het boek van Barack Obama ‘Een beloofd land’ ook hieronder? Om te beginnen, het boek staat op de site van management boek.nl, en deze site richt zich op managers. Daarmee zou je kunnen zeggen dat ‘Een beloofd land’ (ook) een managementboek is. Het boek, of in ieder geval delen van het boek, zijn relevant voor managers. Het boek geeft namelijk (naast veel USA politiek gedoe) een blik in de organisatie van het bedrijf dat het Witte Huis ook is. Verder kom je te weten hoe de hoogste baas van die organisatie, de man die met zijn gezin ‘boven de zaak woont’, vol zelfreflectie, in het leven staat.

In plaats van een ‘gewone’ recensie (daar hebben de dagbladen al vol mee gestaan) heb ik ervoor gekozen om uit zijn boek tien lessen over management te destilleren (wetend dat er veel meer lessen in zijn boek te vinden zijn).

Weet wanneer je afstand moet nemen van opvattingen van mensen

Voor managers die persoonlijk of zakelijk een goede relatie hebben met iemand die in het voetlicht komt te staan met uitspraken die smadelijk zijn voor de eigen positie, is de Wright affaire leerzaam. Dominee Wright is ‘iemand die een klein, maar belangrijk aandeel had gehad in het proces om me te vormen tot wie ik nu was.’ In gesprek met diverse media zegt dominee Wright Amerika door en door racistisch en dat de Amerikaanse regering achter de aidsepidemie zat. Met deze en andere uitspraken brengt Wright Obama in verlegenheid. Obama neemt de lezer mee in zijn worsteling hoelang je loyaal kunt blijven aan mensen die veel voor je hebben betekend en wanneer het tijd is om publiekelijk afstand te nemen.

Kies geen klonen van jezelf als je naaste medewerkers

Nadat hij de Democratische nominatie had gewonnen, moest Obama op zoek naar een ‘running mate’ c.q. vice-president. Zoals we allemaal weten werd dit Joe Biden. Over hem zegt Obama (die verder in het boek opmerkelijk weinig over Biden zegt) ‘Wat Joe en mij betreft was er geen groter verschil denkbaar, tenminste op papier. Hij was negentien jaar ouder dan ik. (…) en in tegenstelling tot mijn karakter dat rustig en beheerst was, wat af te meten was aan het aantal woorden dat ik gebruikte, was Joe een en al hartelijkheid, iemand zonder terughoudendheid en met het hart op de tong.’ Biden had onvoorstelbare tragedies doorstaan en tegenslagen hadden hem misschien getekend, maar hij was volgens Obama er niet bitter of cynisch door geworden. Biden stemde in met het verzoek om zijn vice-president te worden op voorwaarde dat hij wel ‘de belangrijkste persoon wilde zijn met wie je elke grote beslissing bespreekt voordat je hem naar buiten brengt.’

Wees over de eerste maanden niet te optimistisch

Veel managers die vol met ambities beginnen aan hun nieuwe baan, hebben ervaren dat de omgeving twijfelt aan hun competentie. En ze worden meteen opgezadeld met een diversiteit aan vraagstukken die zijn blijven liggen voor de nieuwe chef. Zo ook Obama. Na zijn verkiezing wordt Obama geconfronteerd met de gevolgen van een ernstige economische recessie en financiële crisis. Zijn voorganger, president Bush jr., had al maatregelen genomen maar die bleken onvoldoende. Ook moest Obama beslissingen nemen over de aanhoudende oorlogen in Irak en Afghanistan. Later zet hij zich in om het Congres zover te krijgen dat het uitgebreide wetgeving inzake gezondheidszorghervorming en klimaatverandering gaat goedkeuren. Obama is verrast door de dogmatische Republikeinse oppositie, een thema dat herhaaldelijk terugkomt. En dan, niet te vergeten, is het Donald Trump die twijfel wekt over Obama’s geboorteakte.

Accepteer dat er altijd wel ergens puinhopen ontstaan

Volgens Obama beslaat de machinerie van de federale regering de hele wereld en draait elke minuut van de dag door, ongeacht de veel te volle inboxen en zonder rekening te houden met de menselijke slaapcyclus. Voor veel van de taken van de overheid zijn geen specifieke instructies vanuit het Witte Huis nodig. Maar talloze organisaties hebben wel de dagelijkse aandacht nodig, die willen beleidsvoorschriften ontvangen, of hulp bij het aanstellen van personeel of omdat het systeem vastloopt door interne problemen.

Na afloop van zijn eerste wekelijkse Oval Office-vergadering vraagt Obama aan een medewerker, die onder zeven eerdere presidenten heeft gewerkt, of hij hem advies kon geven over het besturen van de uitvoerende taak. Het antwoord was dat Obama maar van één ding zeker kon zijn, namelijk dat er op elk moment van de dag wel ergens iemand is die er een puinhoop van maakt.

Besteed voldoende aandacht aan de eigen familie

Op veel plaatsen in het boek staan reflecties van Obama over de verhouding van tijd die hij besteedt aan zijn werk tot aandacht voor het gezin. Als hij op reis is, belt hij elke avond met de kinderen, maar hij is er niet bij om ze te verzorgen toen ze ziek waren of te omhelzen als ze bang waren, of te lachen om de moppen die ze vertelden. ‘Hoe zeer ik ook geloofde in het belang van alles wat ik deed, ik wist dat ik die tijd met hen niet kon inhalen. Ik vroeg me vaak af of het wel verstandig was wat ik deed.’

Zorg bij plannen voor gedragen en eenduidige boodschappen

In het bestrijden van de financiële crisis had het team van Obama bedacht dat het nuttig was om het raamwerk van maatregelen die ze wilden nemen om de wankelende banken te stabiliseren toe te lichten in een toespraak. Ze dachten daarmee een signaal uit te zenden dat ze, ondanks de onzekere tijden, rustig bleven en een geloofwaardig plan hadden. Het opstellen van een eenduidig plan viel tegen, omdat verschillende leiders van organisaties bij het opstellen van het plannen hun eigen favoriete ideeën bleven opdringen. Het uiteindelijke plan was volgens Obama ‘… het klassieke voorbeeld van een gezamenlijk geschreven toespraak, vol achterdeurtjes en ambigue boodschappen, die al de tegenstrijdige moeilijkheden weerspiegelden.’

Jij bent verantwoordelijk dat je medewerkers (jouw) beloften kunnen waarmaken

Een les die Obama al snel leert in het begin van zijn presidentschap is zijn verantwoordelijkheid voor medewerkers. Obama had grote verwachtingen gewekt en had beloofd dat zijn Minister van Financiën, Tim Geithner, duidelijke en concrete plannen zou presenteren. De toespraak wordt om meerdere redenen een sof, naast een ambigue inhoud, de stress bij de presentator, vermoeidheid, niet oefenen van de toespraak ed. Obama neemt zichzelf kwalijk dat hij heeft nagelaten om degenen die onder hem werkten in een positie te plaatsen waarin ze zouden slagen.

Wek geen verwachtingen die je niet kunt waarmaken

Op verschillende pagina’s in het boek valt te lezen dat Obama, in de verkiezingsstrijd, maar ook in het begin van zijn presidentschap, verwachtingen creëerde die hij vaak niet kon waarmaken. Zo zegt hij tegen zichzelf… ‘dat ik nooit meer mijn grote mond open mocht doen om verwachtingen te wekken die, gezien de omstandigheden, onmogelijk gerealiseerd konden worden.’

Accepteer dat er bij complexe problemen geen perfecte oplossing bestaat

Wat Obama al snel ontdekte over het presidentschap was dat er voor geen enkel probleem dat op zijn bureau terecht kwam, een zuivere 100 procent afdoende oplossing was. Als dat wel zo was, dan had volgens hem iemand anders, in de lagere echelons van de hiërarchische structuur, dat probleem al wel opgelost. Zijn lering is dat het team vanuit elke denkbare hoek naar het probleem keek, dat geen mogelijke oplossing meteen afgewezen werd en dat alle betrokkenen – van de hoogste kabinetsminister tot de laagste medewerker in de kamer – de kans hadden gekregen om hun mening te geven.

Zorg voor het inrichten van een goed besluitvormingsproces

Bij complexe vraagstukken zorgt Obama voor een besluitvormingsproces waarbij hij zijn eigen ideeën aan de kant kan zetten en echt kan luisteren, de feiten en logische redenering zo goed mogelijk kan volgen en die afwegend naast zijn eigen ideeën en principes kan zetten. Daardoor lukt het hem om moeilijke besluiten te nemen en ‘s nachts nog steeds rustig te slapen, in de wetenschap dat naar zijn idee niemand in zijn positie met dezelfde informatie een beter besluit had kunnen nemen. Een goed proces betekende ook dat hij elk lid van het team het gevoel kon geven dat hij mede-eigenaar van het besluit was, waardoor er een betere uitvoering kan zijn.

Door het ontbreken van paragrafen maakt Obama het de lezer niet gemakkelijk

Obama heeft een kloek boek van zo’n achthonderdvijftig pagina’s opgeleverd. Het boek is opgebouwd uit zeven delen, met (vage) titels als ‘De weddenschap’, ‘Renegade’ of ‘In de ton’. De lezer wordt niet geholpen bij het lezen met paragrafen of tussenkoppen. Ook een index ontbreekt, wat bij een boek van dergelijke omvang, met veel namen en situaties, wel handig was geweest. Bijzonder zijn de foto’s die hij in het boek heeft opgenomen; ze vangen zijn erfenis op een manier die woorden alleen niet kunnen doen. Obama heeft een mooie pen, al gebied de eerlijkheid te zeggen dat ik de Nederlandse vertaling heb gelezen. Deze is door vier vertalers(!) samen gedaan en deze ‘coproductie’ van Obama en het viertal heeft een prettig leesbaar boek opgeleverd.

Obama laat zien dat presidentschap ook maar een gewone baan is

In zijn voorwoord zegt Obama dat hij drie motieven had om het boek te schrijven. Laat ik ze alle drie kortbij langs gaan. Hij wilde een eerlijke weergave van zijn tijd in functie geven. Die weergave krijgen we en of het eerlijk is kunnen we niet beoordelen. Hij maakt zijn toezegging waar dat hij ‘het gordijn een beetje wilde opentrekken’ en de mensen eraan wilde herinneren dat ondanks alle macht en de uiterlijke schijn, het presidentschap nog altijd gewoon een baan is.

En of zijn derde motief, het enthousiasmeren van jonge mensen voor het werken bij de overheid, gerealiseerd is valt nu niet te beoordelen. Hij wil hen een boodschap meegeven bij het zoeken naar zin in hun bestaan. Of zoals hij het zelf zegt, ‘door alleen op iets te mikken wat groter was dan mijzelf kon ik uiteindelijk een omgeving en doel voor mijn leven vinden.’

Het boek laat op veel plaatsen zien hoe onmachtig de machtigste man van de wereld ook vaak is. En dat ook hij de wereld met vallen en opstaan maar een klein stukje beter kan maken, ook al wil hij meer.

Een beloofd land, Barack Obama. Hollands Diep, 2020.