In het boek Veranderen als samenspel – een positieve kijk op het veranderen en vernieuwen van organisaties (Vakmedianet, 2018) heeft Jaap Boonstra zijn ervaringen met veranderen in 250 pagina’s vastgelegd. Het boek is bedoeld voor leidinggevenden, studenten en adviseurs.

Om zijn ideeën te ordenen gebruikt hij een handzaam model, waarbij het begrip ‘spel’ centraal staat. Een mooie vondst, want uiteindelijk is het leven in organisaties (van speeltuinvereniging tot multinational) niet meer dan een spel met eigen regels. De spelmetafoor voor veranderen bevat zeven plus twee ‘bouwstenen’, volgens de verzamelingenleer kan een mens dat nog onthouden.

De ‘bouwstenen’ in het model van Boonstra die de veranderaar kunnen helpen bij het doorgronden van de veranderkundige dynamiek en het maken van keuzen, zijn:

1) Speelveld: bij deze bouwsteen wordt onderzocht wat de dynamiek is waarmee mensen in de organisatie te maken hebben. Boonstra onderkent vier vormen van onzekerheid en zeven contextuele ontwikkelingen.

2) Spelers: hier is de opgave om te verkennen wat de belangen zijn van de verschillende partijen die direct of indirect te maken hebben of krijgen met het veranderinitiatief. Boonstra benoemt twaalf soorten externe en zeven interne spelers.

3) Spelambitie: het nodig om met elkaar een gedeelde ambitie of missie is op te stellen. Om achter de ambitie te komen gebruikt Boonstra vier invalshoeken:- Betekenis (hier gaan we voor) – Waarden (hier staan we voor) – Positionering (onze externe kracht) en Uniciteit (hierin blinken we uit)

4) Spelpatronen: om een beeld te krijgen van de kracht van de organisatie en de mensen die er werken en van spanningsvelden en mogelijke problemen, is het belangrijk dat betrokkenen beelden open uitwisselen, om ‘onbevangen waar te nemen en oordelen uit te stellen. Boonstra noemt vijftien ‘bronnen’ met informatie.

5) Spelidee: de veranderaar(s) kiest bij deze bouwsteen de meest effectieve combinatie van één of meer van de zes beschikbare veranderstrategieën (tussen machtsstrategie en dialoogstrategie). Hierbij geldt dat er niet één beste manier van veranderen is.

6) Spelvormen: bij deze bouwsteen worden ondersteunende acties ontworpen die nodig zijn om voortgang in het veranderingsproces te behouden

7) Spelbeleving: van de veranderaar wordt inzicht gevraagd en de vaardigheid deze te bespreken, van zowel de ‘bovenstroom’ als de ‘onderstroom’

8) Spelverdeling: voor een goed verloop van de verandering is het belangrijk dat de rollen en bijdragen van spelers duidelijk zijn. In het boek is een lijst opgenomen van rollen en handelingsperspectieven van tien categorieënspelers bij veranderingen.

9) Speler zijn: hier gaat het om spelers die initiatief nemen, context maken en impact hebben. In het boek worden spelers geholpen met het kiezen van een positie en hoe ze bewust speler kunnen zijn in een team dat bijdraagt aan de verandering. Het vraagt om professioneel gedrag en nieuwsgierigheid van mensen die sociaal- en zelfbewust zijn.

Na lezing blijf ik achter met enigszins gemengde gevoelens over het boek. Zo schrijft Jaap Boonstra in het voorwoord dat er behoefte was aan een compacte uitwerking van het spelmodel, zodat de lezer daarmee zelf aan de slag kan in de eigen organisatie. Nu kunnen we verschil van mening hebben over wat een ‘compacte uitwerking’ precies is, maar ik vind dat ‘Veranderen als Samenspel’ niet echt als zodanig getypeerd kan worden. Jaap Boonstra heeft nl. een grote hoeveelheid veranderkundige theorieën en analysemodellen in het boek opgenomen.

Als lezer ik raakte ik hier en daar overvoerd door de opsommingen en rijtjes waarbij het te vaak bleef bij het noemen van een term en waarna het doorging naar een volgende. Op deze wijze is wel alles gezegd en is het boek volledig, dat wel. Voor mij persoonlijk was het echter soms te beknopt. Het had mij geholpen als Boonstra minder thema’s had opgenomen en de overblijvers vervolgens uitgebreider had uitgewerkt.

Dat gezegd hebbend: Boonstra schrijft op losse manier en het boek is mooi vormgegeven door de mensen van Vakmedianet. Het is een rijk boek vol met aanknopingspunten om als veranderaar met elkaar in gesprek te gaan, waarbij de spel-metafoor goed van pas komt voor veranderaars die greep willen krijgen op hun veranderkundige opgave.

Oh ja:  voor in het boek staat een code waarmee je als lezer toegang krijgt tot een website met aanvullende informatie, praktijkverhalen, presentaties, testjes en filmsuggesties. Deze komt in oktober beschikbaar. Ook is er een Handleiding voor docenten en opleiders.